Όταν κατανοήσετε τι είναι ο εθισμός και το στερητικό σύνδρομο έχετε την δυνατότητα να αντιμετωπίσετε πιο αποτελεσματικά την διαδικασία διακοπής του καπνίσματος.
Ο εθισμός είναι διττός.
1. Οργανικός : Eίναι η εμπλοκή της εθιστικής ουσίας στην λειτουργία των νευρωνικών μηχανισμών του εγκεφάλου, οπότε η διακοπή της προκαλεί δυσλειτουργία στην λειτουργία του και
2.Ψυχολογικός : Eίναι οι συνειρμικές συνδέσεις που κάνουμε πχ. για το τσιγάρο με διάφορες δραστηριότητες της καθημερινότητας μας. Το συνδέουμε έτσι με ψυχολογικές ή όχι καταστάσεις και δραστηριότητες όπως το στρες, την στεναχώρια, τις συζητήσεις, την αμηχανία, τον καφέ, το φαγητό…ή διαφορετικά με ότι θεωρούμε ότι ‘‘πηγαίνει’’ ή είναι ‘‘καλό’’.
Στους Εθισμούς έχουν συμπεριληφθεί και συμπεριφορές – συνήθειες, που δεν έχουν σχέση με λήψη ουσιών και φαρμάκων όπως τα τυχερά παιχνίδια, το σεξ, το διαδίκτυο κλπ.
Ο μηχανισμός για να δημιουργηθούν βασίζεται σε ένα ‘‘σύστημα ανταμοιβής’’ του εγκεφάλου, που λειτουργεί πάλι με την αυξημένη παραγωγή νευροδιαβιβαστών σε συγκεκριμένες δομές του εγκεφάλου, οι οποίες διεγείρονται από πράξεις που προκαλούν έντονη ευχαρίστηση στο άτομο.
Με την επανάληψη των εδραιώνεται η συμπεριφορά μέσω του μηχανισμού μάθησης και της ευχαρίστησης που προκαλείται σε κάθε επανάληψη .
Η διάρκεια των συμπτωμάτων του ‘‘οργανικού στερητικού συνδρόμου’’ είναι 2 το πολύ 3 εβδομάδες από την διακοπή λήψης της ουσίας. Ίδιος είναι ο χρόνος για όλες τις εθιστικές ουσίες, ακόμη και για την ηρωίνη εφόσον διακοπεί η ουσία.
Στην περίοδο του οργανικού στερητικού συνδρόμου (μετά την διακοπή της ουσίας) η παραγωγή των νευροδιαβιβαστών που αυξανόταν λόγω της λήψης της υπεύθυνης εθιστικής ουσίας είναι πλέον χαμηλή με αποτέλεσμα την εκδήλωση συμπτωμάτων.
Ο χρόνος του στερητικού συνδρόμου είναι απαραίτητος για να αυξηθεί και πάλι (σταδιακά) η παραγωγή των νευροδιαβιβαστών, ώστε να αποκατασταθεί εκ νέου η ανισορροπία των και να επανέλθει πάλι σε φυσιολογική λειτουργία ο εγκέφαλος. Οπότε τότε σταματούν και τα συμπτώματα του στερητικού συνδρόμου.
Οι νευροδιαβιβαστές είναι χημικές ουσίες (π.χ. ντοπαμίνη, ενδορφίνες, εγκεφαλίνες, ακετυλοχολίνη…) που παράγονται από τα νευρικά κύτταρα στις συνάψεις, των νευρωνικών κυκλωμάτων του εγκεφάλου όταν αυτά διεγείρονται, και με αυτόν τον τρόπο μεταφέρουν τις «πληροφορίες-διαταγές» για να επιτελεστούν οι λειτουργίες στον εγκέφαλο.
Το ίδιο συμβαίνει και στην περίπτωση που η εθιστική ουσία καταλάβει και διεγείρει έναν υποδοχέα σε νευρωνικό κύκλωμα.
Εάν δεν έγιναν απόλυτα κατανοητά τα παραπάνω συνεχίστε το διάβασμα.
Ας το απλοποιήσουμε για να γίνει περισσότερο κατανοητή η διαδικασία του εθισμού και των νευροδιαβιβαστών.
Κάθε ουσία καθηλώνεται σε νευρικούς υποδοχείς (π.χ. η νικοτίνη σε νικοτινικούς υποδοχείς) και έτσι παράγονται με ένα πολύπλοκο σύστημα διάφοροι νευροδιαβιβαστές ανάλογα με τις θέσεις που βρίσκεται ο υποδοχέας που έχει καταληφθεί.
Ας ονομάσουμε για χάρη ευκολίας όλους αυτούς τους νευροδιαβιβαστές που παράγονται στην περίπτωση αυτή με ένα γράμμα ‘‘Α’’, και ας υποθέσουμε ότι οργανισμός μας παράγει φυσιολογικά 10 μονάδες από το ‘‘Α’’ για να λειτουργεί όπως πρέπει και να βρίσκεται σε ισορροπία .
Εάν αρχίσουμε την λήψη κάποιας εθιστικής ουσίας που επηρεάζει και αυξάνει την παραγωγή του ‘‘Α’’, και έχει σαν αποτέλεσμα να το ανεβάσει στο 15, ο οργανισμός δεν είναι πλέον σε ισορροπία λόγω της αύξησης των νευροδιαβιβαστών , αλλά έχει κάποια συμπτώματα, εκδηλώσεις δηλαδή, σωματικές ή ψυχικές, ανάλογα με την ουσία που λαμβάνουμε.
Π.χ.
Εάν η ουσία είναι υπνωτικό φάρμακο θα έχουμε συμπτώματα υπνηλίας και αύξηση διάρκειας του ύπνου.
Εάν είναι κοκαΐνη θα έχουμε ευεξία, διέγερση, υπερκινητικότητα, αϋπνία.
Εάν είναι βαρβιτουρικό θα έχουμε αγχόλυση, ηρεμία, υπνηλία.
Εάν είναι αλκοόλη θα έχουμε ευδιαθεσία, ζάλη, διαταραχή ομιλίας και ισορροπίας, ναυτία, εμετό, υπνηλία, κώμα, ανάλογα με την κατανάλωση .
Εάν είναι νικοτίνη έχουμε έξαψη στο πρόσωπο, ταχυκαρδία, αλαφρά ευδιαθεσία, ζάλη, στομαχικές διαταραχές, ναυτία, μείωση όρεξης κλπ.
Ο οργανισμός μας συμπεριφέρεται σαν ένας ‘αυτορρυθμιζόμενος –αυτοπρογραμματιζόμενος υπολογιστής’ που μετράει τα πάντα έχει την δική του λογική και τείνει πάντα στο να βρει την ισορροπία του (το λέμε ομοιοστασία). Αντιδρά στις εξωτερικές επεμβάσεις (πχ. φάρμακα – εθιστικές ουσίες) που τον αναστατώνουν και του προκαλούν ανισορροπία, και προσπαθεί να αποκαταστήσει ξανά την ισορροπία του.
Εάν ληφθεί συστηματικά μία εθιστική ουσία, ο οργανισμός μας αρχίζει και μειώνει σταδιακά την παραγωγή των νευροδιαβιβαστών, του ‘‘Α’’ δηλαδή, και από 10 μονάδες αρχίζει προοδευτικά και μειώνει την παραγωγή σε 9,8,7,6,5. και περιμένει να του δοθούν εξωτερικά οι 5 μονάδες που του λείπουν για να ξαναβρεθεί σε ισορροπία. Τώρα είμαστε σε στάδιο εθισμού που χειροτερεύει όσο μειώνεται η παραγωγή των νευροδιαβιβαστών.
Εάν δεν συμπληρωθούν από έξω οι 5 μονάδες του ‘‘Α’’ για να ξαναβρεθεί σε ισορροπία, τότε λόγω ανισορροπίας από έλλειψη των νευροδιαβιβαστών πια, έχουμε και πάλι συμπτώματα αλλά αυτή τη φορά ‘‘στερητικά συμπτώματα’’, πού είναι αντίθετα από αυτά που αναφέραμε προηγουμένως.
Π.χ.
Εάν πρόκειται για υπνωτικό έχουμε αϋπνία, άγχος κλπ.
Εάν πρόκειται για κοκαΐνη κατάθλιψη υπνηλία κόπωση κλπ.
Εάν πρόκειται για τσιγάρο και νικοτίνη επιθυμία για κάπνισμα, ευερεθιστότητα άγχος, έλλειψη συγκέντρωσης, υπνηλία κλπ.
Από την άλλη πλευρά σταματούν οι εκδηλώσεις, (η επίδραση δηλ.) που προκαλούσε αρχικά η λήψη της ουσίας λόγω της ανόδου των νευροδιαβιβαστών πάνω από το φυσιολογικό τους επίπεδο ( που υποθέσαμε ότι είναι το 10).
Αυτά για να προκληθούν πλέον πρέπει να αυξηθεί η δόση της ουσίας, που επιτυγχάνεται με την συχνότερη πρόσληψη (αύξηση του αριθμού των τσιγάρων) ή την λήψη περισσοτέρων χαπιών .
Εάν σταματήσουμε και δεν ξαναπάρουμε την εθιστική ουσία τότε συνεχίζουμε για κάποιο διάστημα ημερών να έχουμε τους νευροδιαβιβαστές σε χαμηλό επίπεδο , φυσικά με τα ανάλογα συμπτώματα που έχει το στερητικό της σύνδρομο.
Έτσι παραμένει χαμηλό το ‘‘Α’’ μέχρι που να καταλάβει ο οργανισμός μας ότι δεν έρχεται πια από έξω η ουσία που περιμένει να το ανεβάσει , και επειδή είπαμε ότι μετράει τα πάντα και έχει την τάση να ξαναρθεί σε ισορροπία, αρχίζει να αυξάνει την παραγωγή του ‘‘Α’’ (των νευροδιαβιβαστών δηλαδή), το 5 το κάνει 6,7,8,9, μέχρι να ξαναβρεθεί σε ισορροπία.
Οπότε την περίοδο αυτή τα συμπτώματα του στερητικού συνδρόμου μειώνονται προοδευτικά μέχρι να σταματήσουν μέσα σε 2 περίπου εβδομάδες όταν θα ξαναβρούν την ισορροπία οι νευροδιαβιβαστές.
Για να γίνει περισσότερο κατανοητό ακόμα ένα παράδειγμα ποιο χειροπιαστό.
Υποφέρουμε από αϋπνία, κοιμόμαστε 3 ώρες και παίρνουμε ένα χάπι από ένα υπνωτικό φάρμακο και οι νευροδιαβιβαστές, το ‘‘Α’’ που ήταν στις 10μονάδες και μας έδιναν ύπνο 3ώρες ανεβαίνουν στο 15. Αυτό έχει σαν αποτέλεσμα να αυξηθεί ο ύπνος στις 5 ώρες .
Είμαστε ευχαριστημένοι από την αύξηση, αλλά παρατηρούμε μετά από κάποιο διάστημα ίσως μήνες, τον ύπνο να μειώνεται προοδευτικά σε χρόνο. Οι 5 ώρες να γίνονται 4 και μετά πέφτουν στις αρχικές 3, ενώ εμείς συνεχίζουμε να παίρνουμε το ένα χάπι κάθε βράδυ. Αυτό συμβαίνει γιατί ο οργανισμός μείωσε προοδευτικά την παραγωγή του ‘‘Α’’ και το έφτασε από τις 10 στις 5 μονάδες, οπότε αν προστεθούν και οι 5 μονάδες από το χάπι φθάνουμε στις 10 που μας κάνουν να κοιμόμαστε 3ώρες. Ο οργανισμός μας ‘‘συνήθισε το χάπι’’ καθώς λέμε και εμείς είμαστε εθισμένοι.
Για να αυξήσουμε τώρα τον ύπνο μας στις 5 ώρες πρέπει να αυξήσουμε την δόση σε 2 χάπια (10 μονάδες πια από έξω). Αυτό θα αυξήσει πάλι το ‘‘Α’’ στο 15 και τον ύπνο μας σε 5 ώρες για κάποιο χρονικό διάστημα μέχρι να χρειασθούμε πάλι νέα αύξηση της δόσης για να καλύψουμε την νέα αϋπνία αν φυσικά ‘‘μας πιάσουν’’ τα περισσότερα χάπια , γιατί κάποια στιγμή δεν δρουν ή αυξάνονται πολύ οι παρενέργειες τους.
Εάν σταματήσουμε τελείως το υπνωτικό χάπι το ‘‘Α’’ θα είναι στο 5 και ο ύπνος μας στην 1 ώρα. Εάν αντέξουμε και δεν το ξαναπάρουμε θα έχουμε προοδευτική αύξηση του ύπνου γιατί το 5 θα γίνει 6,7,8,9. και ο ύπνος μας θα επανέλθει κοντά στις 3 ώρες όταν θα ξαναβρούμε την ισορροπία μας μέσα σε 2-3 εβδομάδες.
Ο Ψυχολογικός Εθισμός δεν ακολουθεί την λογική του οργανικού εθισμού και μπορεί να μην περάσει ποτέ, αν δεν τον χειρισθούμε κατάλληλα . Είναι δε υπεύθυνος για όλες τις υποτροπές που συμβαίνουν μετά 3 εβδομάδες από την διακοπή του τσιγάρου.
Κατά παράξενο τρόπο το μυαλό όλων των καπνιστών σκέπτεται το ίδιο και τους λέει : ‘‘κάνε ένα τσιγάρο τώρα που το έχεις ανάγκη , έχεις να καπνίσεις καιρό, το ελέγχεις, θα καπνίσεις μόνο ένα, τώρα που το καλεί η περίσταση και δεν θα ξανακαπνίσεις’’ φυσικά αν το βάλεις στο στόμα σου το πρώτο θα φέρει το δεύτερο, τις πρώτες μέρες θα ζητάς από τους άλλους, και σε μια εβδομάδα θα καπνίζεις όσα κάπνιζες.
Η λύση και η προστασία βρίσκεται στην δουλειά που πρέπει να κάνουμε για τον ψυχολογικό εθισμό .
Θα πρέπει να δημιουργήσουμε συνειρμούς νέους και αρνητικούς για το τσιγάρο, που να έχουν σχέση με το τι μας ενοχλεί προσωπικά στο τσιγάρο. Πχ. ‘‘Θα πάθω καρκίνο, έμφραγμα, εγκεφαλικό, θα γεράσει το δέρμα μου, μυρίζουν τα μαλλιά μου, κιτρινίζουν τα δάχτυλα μου, πληρώνω τζάμπα λεφτά…’’. Οτιδήποτε σας αγγίζει προσωπικά.
Αυτούς τους συνειρμούς πρέπει να τους κάνετε ισχυρούς με επαναλήψεις, για να μπορέσετε να τους ανακαλέσετε στην κατάλληλη στιγμή και να υπάρξει αντίλογος όταν σας πει ‘‘κάνε ένα τσιγάρο τώρα που το χρειάζεσαι και δεν θα ξανακαπνίσεις’’.
Αν είναι το ίδιο ισχυροί με τους ‘‘Θετικούς συνειρμούς’’ που είχατε δημιουργήσει όσο καπνίζατε, για το τσιγάρο, τότε θα ανακληθούν την κατάλληλη στιγμή και θα διακοπεί ο διάλογος γιατί θα υπάρξει αντίλογος. Έτσι θα σταματήσει η πίεση που μας ασκείται από την σκέψη μας με το ‘‘κάνε ένα τσιγάρο’’ και θα ξεφύγουμε από την υποτροπή.
Επίλογος
Επομένως τα συμπτώματα του στερητικού συνδρόμου είναι ανάλογα, αλλά αντίθετα, με τις φαρμακευτικές δράσεις της ουσίας, (ανάλογα με τους νευροδιαβιβαστές που επηρεάζονται στον εγκέφαλο, π.χ εθισμός σε υπνωτικά μετά την διακοπή προκαλεί αϋπνία , εθισμός στην καφεΐνη προκαλεί υπνηλία) .
Η έντασή των συμπτωμάτων του στερητικού συνδρόμου είναι ανάλογη με την ουσία που διακόπτουμε , την ιδιοσυγκρασία του ατόμου, και φυσικά τα συμπτώματα είναι πολύ πιο έντονα τις πρώτες μέρες της διακοπής και γίνονται λιγότερο έντονα καθώς περνούν οι μέρες γιατί ξεκινά και εξελίσσεται η αποκατάσταση.
Στην ανισορροπία αυτή των νευροδιαβιβαστών επιδρούν οι εναλλακτικές μέθοδοι διακοπής του καπνίσματος, και αποκαθιστώντας εκ νέου την ισορροπία των, καταστέλλουν τα συμπτώματα του στερητικού συνδρόμου, και κάνουν την κατάσταση βατή.